در حال حاضر گرمایش و تغییرات اقلیمى، حیات انسان و سایر موجودات کره زمین را با بحران هاى جدى رو به رو ساخته است. فعالیت هاى صنعتى و کشاورزى انسان ها در افزایش این گازها نقش اصلی را دارند. بیشترین اثر فعالیت هاى انسانى بر افزایش گاز دى اکسید کربن است.

موارد زیر نمونه اى از نقش انسان در افزایش این گازها مى باشند:

• سوخت هاى فسیلى و جنگل زدایى افزایش دى اکسید کربن.
• چراى دام ها و کشت هاى غرقابى مثل برنج افزایش غلظت متان.
• استفاده از CFCs در یخچال و فریزر و مبرد ها و … .

پیامدهای گرم شدن کره زمین

1. بالا آمدن سطح آب دریاها در نتیجه ى ذوب شدن یخچال هاى طبیعى در قطب.
2. تغییر در الگو هاى بارندگى.
3. توسعه بیابان ها در مناطق گرمسیرى.
4. تغییر در شدت و تناوب وقایع آب و هوایى.
5. اسیدى شدن اقیانوس ها.
6. انقراض گونه ها به ویژه در اقیانوس ها و دریاها.
7. اختلال در رشد و نمو درختان و گیاهان …

اگر تغییرات جوی به همین منوال ادامه یابد مشکلات زیادی در چرخه زندگی محصولات باغی به خصوص در میوه های معتدله و نیمه گرمسیری به وجود خواهد آمد که می توان به عدم تامین نیاز سرمایی درختان اشاره کرد.

درختان میوه را بر اساس منطقه کاشت به ۳ دسته تقسیم می کنند :

۱. درختان میوه منطقه معتدله Temperate zone fruits: این درختان در عرض های جغرافیایی ۳۰ – ۵۰ درجه شمال و جنوبی کشت می شوند. این مناطق دارای زمستان هایی با یخبندان طولانی هستند و دارای سه خصوصیت اصلی می باشند.

• دارای نیاز سرمایی (Chilling requirement) گیاه باید به مدت معینی در طی پاییز و زمستان در معرض دمای ۰ – ۷ درجه سانتی گراد قرار گیرد تا جوانه های آن تکامل پیدا کرده و در بهار گل بدهد. در این محدوده دمایی سطح قند های ساده ( گلوکز و فروکتز ) افزایش یافته و این قند ها می تواند در طی مراحل تکامل جوانه مصرف شوند.
• دارای مقاومت نسبی در برابر سرما هستند.
• خزان پذیرند. (Decidous plants)

میوه های مناطق معتدله عبارت اند از: سیب / زردآلو / گردو / گلابی / بادام / فندق / به / آلو / ازگیل / هلو / گیلاس / زالزالک / شلیل / آلبالو / عناب / توت درختی / دانه دارها / هسته دارها یا سیاه ریشه دارها / خشکبار.

۲. میوه های نیمه گرمسیری: این میوه ها در عرض جغرافیایی ۲۰ – ۳۰ درجه عرض های جغرافیایی کشت می شوند و در یرخی منابع دیگر ۲۳ – ۳۵ درجه شمالی را مناسب کشت این میوه ها می دانند.

سه مشخصه اصلی این میوه ها عبارتند از:

• دارای نیاز سرمایی کم هستند.
• مقاومت به سرمای کمی دارند.
• بعضی خزان پذیرند ( کیوی، انار، انجیر ) بعضی همیشه سبزند ( خرما، زیتون، مرکبات ).

۳. میوه های گرمسیری ( Sub tropical fruits ): در عرض جغرافیایی ۰ – ۲۰ عرض های شمالی و جنوبی کشت می شوند و در برخی منابع ۰ – ۲۳ درجه کشت می شوند.

• مناطقی هستند که یخبندان ندارند.
• میانگین سالانه دما در مناطق گرمسیری بالاتر از ۲۱ درجه سانتی گراد است.
• در مقابل دما های کمی بالاتر از صفر درجه (زیر یک درجه) دچار خسارت و سرمازدگی سه مشخصه اصلی این میوه ها عبارتند از:

1. نیاز سرمایی ندارند.
2. مقاومت به سرما ندارند.
3. همیشه سبز اند.

میوه های مناطق گرمسیری عبارت اند از: موز / انبه / نارگیل / خربزه درختی / آناناس / کاکائو / درخت نان / چیکو / میوه گل ساعتی / گواو.

تعریف نیاز سرمایی درختان

درختان میوه مناطق معتدله در چرخه سالیانه خود به یک دوره سرما نیاز دارند تا بعد از آن با مهیا شدن شرایط مناسب جهت رشد، شکوفایی طبیعی جوانه های گل با موفقیت انجام شود. و منجر به تولید یک میوه کامل شود. حداقل زمان لازم برای سرمادهی یک رقم در زمان خواب درخت که موجب از سرگیری رشد طبیعی آن در فصل رویش می شود نیاز سرمایی گفته می شود.

درختان جهت مقاوم سازی خود در برابر سرمای زمستان با فرا رسیدن فصل پاییز دچار تغییرات هورمونی می شوند و هورمون های بازدارنده رشد مانند آبسیزیک اسید ( ABA ) به مقدار زیادی در برگ ها ساخته می شود و به دنبال آن تنفس در گیاه کاهش یافته و پس از ریزش برگ ها درخت وارد مرحله رکود و خواب می شود.

در پایان زمستان جهت تخریب و از بین رفتن هورمون های بازدارنده ای مانند آبسیزیک اسید و تولید و غلبه مجدد جیبرلین و سایتوکینون و … درخت بایستی نیاز سرمایی خود را دریافت کرده باشد در غیر این صورت ناهنجاری های زیر باعث بروز مشکلاتی خواهد شد. دمای موثر برای تامین نیاز سرمایی در دامنه صفر تا مثبت هفت درجه سانتی گراد تعیین شده است دماهای بالاتر یا پایین تر نه تنها در شکستن رکود بی تاثیر است بلکه اثرات منفی نیز به همراه دارد.

اثرات عدم تامین نیاز سرمایی در درختان میوه

کاهش تولید گرده، کاهش رشد میانگره، به وجود آمدن برگ های غیر طبیعی، ریزش جوانه ها، تاخیر و بی نظمی در گلدهی و برگدهی، تشکیل میوه کم در سال پر محصول، حساس شدن درخت به بیماری ها و تنش های محیطی و … . عوامل تاثیر گذار بر روی نیاز سرمایی درختان: عوامل ژنتیکی و و نوع رقم ( واکنش و نیاز ارقام بسیار متفاوت است ). به عنوان مثال نیاز سرمایی برخی از ارقام پسته ایران و آمریکا در جدول زیر نشان داده شده است.

حد نیاز سرمایی ( بر حسب ساعت و دمای بین صفر تا ۷ درجه سلسیوس ) در محصولات مختلف باغی در جدول زیر نمایش داده شده است.

• نوع جوانه: به صورت کلی جوانه های گل نیاز سرمایی کمتری نسبت به جوانه های رویشی دارند و یا جوانه های انتهایی نیاز سرمایی کمتری نسبت به جوانه های جانبی دارند.
• طول عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا: به عنوان مثال کشت درختان سیب در ارتفاع کمتر از ۱۰۰۰ متر علاوه بر عدم نیاز سرمایی باعث بروز مشکلات فراوانی در زمینه آفات، بیماری و کاهش کیفیت میوه می شود یا کشت پسته در ارتفاعات کمتر از ۷۰۰ متر به هیچ عنوان توصیه نمی شود. نور و باران: وجود هوای مه آلود و بارانی باعث تامین نیاز سرمایی و شکستن رکود جوانه ها می شود.
• تغذیه و آبیاری: کمبود آب و مواد غذایی و مسمومیت ازت و به طور کلی هر درختی که ضعیف باشد رکود آن عمیق تر بوده و به نیاز سرمایی بیشتر نیازمند است.

نکته: در طول پاییز و زمستان دماهای بالای ۱۶ درجه سانتی گراد باعث از بین رفتن سرماهای ذخیره شده می شود.

روش های غیر شیمیایی که می تواند در جهت تامین نیاز سرمایی درختان موثر باشد: عدم استفاده از کودهای ازته در آخر تابستان، هرس و سرزنی جهت غلبه بر چیرگی انتهایی. استفاده از سیستم آبیاری بارانی ( میست بروی شاخه ها ) در زمان خواب درختان. همچنین استفاده از ارقامی که نیاز سرمایی کمتری دارند.

روش های شیمیایی که استفاده از این مواد به سه منظور صورت می گیرد:

1. برطرف کردن نیاز سرمایی.
2. همزمانی شکفتن جوانه ها و رسیدن میوه ها.
3. افزایش شکوفایی جوانه ها به خصوص در ارقامی که غالبیت جوانه انتهایی دارند.

ترکیبات زیادی جهت رفع نیاز سرمایی درختان معرفی و استفاده شده ولی به دلیل کمبود وقت به چند ترکیب که کارآمدتر و دسترسی به آن ها آسان تر می باشد اشاره می شود: پارافین های امولسیرن شونده که در بازار به نام روغن وُلک معرف است که جهت مبارزه با آفات به همراه سموم فسفره مصرف می شود.

دو نکته مهم در رابطه با مصرف این ترکیب قابل توجه می باشد یکی این که مصرف زیاد و دُز بالاتر از توصیه این ماده در مناطق مرتفع و سرد باعث شیوع و طغیان بیماری های قارچی می شود دوم اینکه متاسفانه برخی از شرکت ها به جای استفاده از پارافین در تولید این محصول، از روغن سوخته یا گازوئیل استفاده می کنند که خسارات زیادی را به رشد و نمو گیاه وارد می کند و باعث زوال تدریجی درختان می شوند.

نیترات پتاسیم این ماده با داشتن دو ماده غذایی جهت شکستن رکود در جوانه گل نیز کارایی بسیار مثبت داشته است و غلظت مصرف این ترکیب ۵ درصد می باشد. همچنین ترکیبات حاوی اسید آمینه پرولین نیز باعث تسریع رشد جوانه و شکستن رکود جوانه ها می شود. روغن های گیاهی امولوسیون شده مانند روغن سویا، آفتاب گردان و کلزا نیز با مینگین غلظت ۵ درصد تاثیر بسیار مثبتی جهت شکستن رکود جوانه ها و تامین نیاز سرمایی دارند و در بعد طبیعت و محیط زیست سازگار تر هستند.